Slider Carla van den Puttelaar sep 21, 2018

De geschiedenis van het Overhemd en de Blouse

In samenwerking met vakblad Kleur & Stijl duikt Modemuze in de oorsprong van twee hedendaagse, veelgebruikte kledingstukken: de blouse en het overhemd. Op deze themapagina behandelen we de geschiedenis ervan. Iedereen heeft er wel een thuis in de kast hangen, maar wist je dat de blouse zijn oorsprong vindt in het hemd? Wat betekent het woord blouse? Lees en klik vooral verder op linkjes en waan je in hun (toch best) veelzijdige wereld..

Hemd en overhemd – Het hemd is al eeuwen oud, men droeg het kledingstuk als onderkleding. Het was de eerste laag kleding met daar altijd iets bedekkend overheen, bijvoorbeeld een dichtgesnoerd jasje. Het hemd werd tot omstreeks 1850 van linnen gemaakt en daarna ook van katoen[1]. Lange tijd werd het kledingstuk als onderkleding gedragen, maar wanneer is het hemd uiteindelijk een overhemd geworden? Wat is überhaupt het verschil? Misschien helpt de beschrijving van deze kledingstukken:
– Hemd: Dit is een ruim en lang, soms tot op de knieën reikend onderkleed van linnen, katoen, enz.
– Overhemd: Een hemd dat over het andere ondergoed heen gedragen wordt, gewoonlijk van fijner stof en wat korter dan het gewone hemd en met een (voorheen geplooide, thans meestal gladde) gestreken borst. Vervolgens ook: een gestreken borststuk, onder de opening van het vest gedragen, zogenaamd front of halfhemd. (Eerste citaat uit 1773)
– Onderhemd: Het hemd, dat op het blote lijf wordt gedragen in tegenstelling tot het overhemd.
Wanneer een overhemd is ontstaan is niet te achterhalen, maar de beschrijvingen geven wel een kader in wat precies het verschil is tussen deze kledingstukken. De benaming zegt het zelf al: onder en over. Maar het ligt ook aan de lengte van het kledingstuk, de stof en hoe het kledingstuk valt en wordt gedragen. Zo is het hemd lang en tot op de knie en is het overhemd daarentegen korter en gemaakt van wat fijnere stoffen.

Hemd versus blouse – Het hemd en het onderhemd werden door zowel mannen als vrouwen gedragen[2], maar het overhemd is toch echt een kledingstuk gedragen door mannen. Officieel is het regel dat een overhemd voor vrouwen een blouse wordt genoemd en er geen blouses voor heren bestaan.
De naam blouse verwijst naar het woord ‘bloezen’. Bloezen wil zeggen ‘het bollend ophangen van kledingstukken’. Een blouse is een kledingstuk dat als het in de broek wordt gestopt en het er een klein beetje wordt uitgetrokken lichtjes opbolt en zo een redelijk vormeloos stuk stof vormt dat over de rand van de broek heen hangt[3].
Daarnaast is er nog een verschil tussen het overhemd en de blouse, namelijk de knopen. Bij het overhemd zitten de knopen aan de rechterzijde, bij de blouse zitten deze aan de linkerzijde. Hier is geen duidelijke reden voor te vinden, maar het kan te maken hebben met dat de vrouw uit de midden- of hogere klasse in de achttiende en negentiende eeuw een kleedster hadden. De kleding was zo ingewikkeld dat het onmogelijk was dat de vrouw dit in haar eentje aan kon doen, te denken aan een korset, met blouse, meerdere rokken, een over-rok met daar weer een jasje overheen.[4] Voor een rechtshandige kleedster is het gemakkelijker als de knopen voor haar aan de rechterkant zitten.

De kraag – Een ander interessant en ook technisch weetje is de kraag. De kraag vormt zich nauwsluitend om de nek, maar het verschil met kledingstukken die ook nauwsluitend om de nek vormen (bij bijvoorbeeld de coltrui), is dat de kraag van de blouse en het overhemd zijn aangezet. De kraag en het overhemd of de blouse worden aan elkaar vastgezet op de nek-lijn. Voor ons is dit erg vanzelfsprekend, maar dit is niet altijd zo geweest. Zoals het wit van het gehele overhemd als statussymbool werd gezien, zo was dit ook van toepassing bij de kraag. In 1827 ontwikkelde Hannah Montegeau de aangezette kraag, omdat een losse kraag makkelijker kon worden gewassen dan een geheel overhemd[5]. Telkens als het kledingstuk gewassen moest worden werd de kraag losgemaakt en gewassen om vervolgens, als deze weer stralend wit was geworden, weer aan te zetten. Zo bleef het stukje van het overhemd dat je kon zien (de kraag) wit. Wat er onder de bovenkleding gebeurde (dus nog het onderhemd eigenlijk) was niet belangrijk, want dat zag men niet.

De blouse en zijn vele stijlen – Pas vanaf de 19^e eeuw werd de blouse vaker gedragen door vrouwen. Sindsdien heeft het kledingstuk veel verschillende stijlen gehad. Zo droegen vrouwen in de 19^e eeuw de blouse gecombineerd met een lange rok, de kragen hoog en de mouwen lang. De witte blouse met een rok was een hele gebruikelijke combinatie[6]. Dit duurde tot begin 20^e eeuw, waar de blouse ook meerdere variaties kreeg met rushes en kant. Zo was rond 1910 de blouse met de ‘Pouter pigeon’ in de mode[7]. De blouse is vernoemd naar de kropduif, in het Engels: Pouter pigeon. Het kledingstuk heeft een kanten bewerking vanaf de kraag tot aan de taille en zorgt ervoor dat de borst hoog lijkt te staan, net als bij de kropduif.

Steeds verder de 20^e eeuw in werd de kleding voor vrouwen losser en gemakkelijker, onder andere door de oorlog, maar ook de industrialisatie. Dit maakte dat de blouse ook gedragen werd door vrouwen uit andere sociale klassen. Zo kwam de ‘jumper-blouse’ vanaf 1920 in de mode. Het kledingstuk was makkelijk te dragen. Deze blouse droeg men niet ingestopt in de rok maar juist eroverheen. De jumper-blouse kwam tot net onder heupniveau en had soms een matrozenkraag, vaak gedragen met een riem om het middel of met een sjaal.

Vanaf de jaren 30 kreeg de blouse weer de vorm van het mannenoverhemd, gedragen door stijliconen als Katherine en Audrey Hepburn, Marilyn Monroe en vele anderen. Door de jaren heen kwamen er steeds meer variaties in de blousestijlen. Zo waren blouses met korte mouw in de mode, of met pofmouwen, of met een kleinere ‘Peter Pan’-kraag. Maar ook varieerde het in suçon gebruik (insnijding in kleding om deze goed af te kleden), de ene keer nauwsluitend om het lijf en de andere keer wijd uitlopend. De blouse kwam en komt telkens weer in een nieuwe stijl in de mode.

In de 20^e eeuw ontstaan er een oneindig veel variaties op de blouse, waaronder de blousejurk, knoopblouse, doorkijkblouse, safariblouse, westernblouse etc. De blouse is nog altijd een veel gedragen kledingstuk. De blouses variëren namelijk enorm in stijl, mede door haar lange geschiedenis. Zo kan de blouse netjes en nauwsluitend gedragen worden op de werkvloer, maar kan deze ook wijd uitlopend en nonchalant in de vrije tijd gedragen worden, net wat je stijl is. Het overhemd en de blouse zijn een onmisbaar item in elke kledingkast geworden.