Erica Pach bezocht voor K&S de expositie Cabin Crew | Fashion in the air
‘Fly me to the moon’, zingt Frank Sinatra. ‘Fly me to the moon’ nog een keer, nog een keer en nog een keer. ‘I get it’, Kunsthal Rotterdam, jullie hebben gezocht naar een deuntje dat past bij deze bijna vliegende stewardessenpakjes….….
KLM-Purser Cliff Muskiet is verwoed verzamelaar van stewardessenuniformen en heeft er nu 1400 van 526 verschillende luchtvaartmaatschappijen. En daar hangen ze dan, althans een deel uit zijn collectie en kijk eens hoeveel dat er al zijn. Kleurrijk of gewoon donkerblauw of donkergroen; tuttig dan wel over de top; mini tot over de knie of broekpak; niet thuis te brengen uit welk land of juist heel duidelijk te zien uit welk werelddeel. Overzicht van de stewardessenpakjes in de Kunsthal. Neem een verrekijker mee want niet alle bijbehorende labels met uitleg zijn even goed te lezen.
Ontstaan van de luchtvaartmode – Vliegen is altijd ‘fashionable’ geweest, maar tot de komst van de stewardessen is het modebewustzijn voorbehouden geweest aan de passagiers zelf. Filmsterren poseren graag voor de flitsende camera’s voordat ze aan boord gaan. Voor de Tweede Wereldoorlog zijn er eigenlijk alleen maar stewards op de vliegende boten, zoals de vliegtuigen dan genoemd worden. Stewardessen komen voorzichtig in beeld als verpleegster Ellen Church in 1930 de Boeing managers overtuigt dat vrouwen ook als stewards kunnen werken. En zo kan het gebeuren dat verpleegsters de eerste vrouwelijke stewards worden op de Boeing 80A met 18 passagiers. Zij dragen heel degelijke kleding met nog degelijker schoenen. Snit, stoffen en kleuren zijn in eerste instantie een afgeleide van de militaire look.
Stewardessen zijn wandelende reclameborden – Lufthansa is de eerste maatschappij die begrijpt dat stewardessen met hun uiterlijk, kleding en gedrag de identiteit van hun luchtvaartmaatschappij kunnen uitdragen. Een soort wandelend en bedienend reclamebord dus…. En zo wordt steeds meer aandacht aan het uiterlijk en het doen en laten van de stewardessen besteed. Braniff International is de eerste die er echt werk van maakt. De Braniff babes dragen in 1966 kleurrijke pakjes van Italiaanse modeontwerper Emilio Pucci, wiens kleding een statussymbool is.
Sex sells seats – Seks is de boodschap: “Als een vermoeide zakenman aan boord komt, verdient hij het om naar een mooi meisje te kijken.” De Braniff wervingsfolder zegt “De Braniff stewardess is een mooie vrouw, een vriendin voor eenieder die aan boord komt. Ze loopt, praat, zit, staat en ziet eruit als een (foto)model.“ Ja, dat waren nog eens tijden… Ik heb ook wel eens gesolliciteerd als stewardess (wie niet in de 60-er en 70-er jaren?) en je werd letterlijk gewikt en gewogen. Niet aangenomen. Lag het aan mijn uiterlijk of gewicht of speelden ook andere zaken mee? Het is me nooit duidelijk geworden. In die tijd zijn de meeste reizigers van de mannelijke sekse. Hierdoor is het vliegverkeer nogal op de man gericht zullen we maar zeggen. ‘Sex sells seats’ is zeker het adagium van Southwest Airlines of Texas, want die laat de stewardessen in hot pants en kniehoge witte, ‘kinky’ rijglaarzen haar klanten bedienen. Jammer genoeg heb ik geen versie van dat kostuum zien hangen. Maar zo ziet het er uit: 
The Singapore girl – The Singapore girl is een ander succesvol marketing concept. Ze is waarschijnlijk het belangrijkste onderdeel van de Singapore Airlines identiteit. In haar onderscheidende uniform (op de foto rechts onderaan) personifieert zij wat de luchtvaartmaatschappij wil uitstralen: traditie, vriendelijke service en Aziatische gastvrijheid. En zo zie je dat meer vliegtuigmaatschappijen uit die verre streken zich onderscheiden met een uniform dat de achtergrond van hun land weerspiegelt.
Uitgesproken stewardessen outfits – Opvallend vrolijk zijn de kostuums van Air Tahiti Nuï of Western Airlines op hun vluchten naar Hawaii. Links is uit de jaren tachtig. De middelste en rechtse zijn van 1999 tot 2009 gedragen.
En wat vind je van deze van Tyrolean Airways uit de 80-er en 90-er jaren? Ze kunnen zo meedoen met het Oktoberfest in Duitsland. Deze maatschappij heeft nog tot 2014 een zelfstandig bestaan geleid, nu zijn ze opgenomen in Austrian Airways.
Nederland, het braafste meisje van de klas – Daar steekt Nederland een beetje bleekjes tegen af. Net als veel andere luchtvaartmaatschappijen trouwens blijven wij het braafste meisje van de klas. Niet iedereen heeft even veel lef en durf. Martin Air (linksboven) mag dan wel rood in haar vaandel hebben, het mooi gemaakte pak van couturier Erny van Reijmersdal blijft keurig. KLM (onder) en Holland Air (rechtsboven) dragen het overbekende – nu zo genoemde KLM-blauw. Ook hier zijn couturiers ingeschakeld. Air Holland is nog van Edgar Vos uit Den Haag. De laatste versie van KLM is van Mart Visser. Die hangt overigens niet op de tentoonstelling. Ook allemaal in het nette, weinig gedurfd.
Van aantrekkelijk naar praktisch – In de begintijd is vliegen ‘glamourous’ en dat gevoel moeten de pakjes van de stewardessen ook uitstralen. Dan krijgt de (vermoeide) zakenman steeds vaker gezelschap van gezinnen op vakantie en backpackers. De kleding van de stewardessen wordt van de weeromstuit praktischer. In de zeventiger jaren zie je dan ook broekpakken aan boord van het vliegtuig. Dat heeft waarschijnlijk niet lang geduurd, want in later jaren zie je alleen nog maar pakjes of jurken. Kort of tot op de enkel. Van de creatieve modellen van de zestiger en zeventiger jaren verandert de kleding in de tachtiger en negentiger jaren in een meer zakelijke stijl. Hi-tech en elastische stoffen zorgen voor meer comfort.
Sindsdien zijn er geen echte uitspattingen van meer avant-garde couturiers. Jammer. Gelukkig valt op de expo veel te zien aan uitzonderlijke stewardessen outfits. Als uitsmijter heb ik nog…
A uniform that purrs – ‘A uniform that purrs’ is ontstaan na een lijst van suggesties van de stewardessen zelf. Een heel andere benadering dan het concept ‘huur-een-beroemde-couturier-in’, die bepaalt wat de stewardessen gaan dragen. Uit 1971 van National Airlines uit Florida. Deze outfit past zo weer in de huidige trend van dierenprints, vind je niet? Ach ja, de mode herhaalt zicht, keer op keer. Op de grond en in de lucht.
En Fly me to the Moon van Frank Sinatra hoef ik na dit bezoek NOOIT meer te horen.
Kunsthal Rotterdam nog t/m zondag 4 februari 2018
