Erica Pach bezocht voor K&S de expositie Art Deco

De laatste tijd ben ik aangekomen en zitten mijn kleren strakker. Ongemakkelijk, maar ik kan het probleem oplossen door een maatje groter te kopen. De dames eind 19^e begin 20^e eeuw hebben die keuze niet. Elke dag word je strak in het korset geregen. Hoezo comfortabele kleding? Paul Poiret maakt daar begin 20^e eeuw een einde aan met zijn hemdachtige jurken met hoge taille. Aan deze belangrijke couturier die de Art Déco op de kaart heeft gezet, besteedt het Gemeentemuseum Den Haag een grote tentoonstelling.

Einde korset – Het openbare leven van vrouwen is rond 1900 letterlijk en figuurlijk aan banden gelegd. De eerste feministen vechten daarom niet alleen voor een betere maatschappelijke positie, zij willen ook af van de heersende mode die korsetten en meerdere lagen onderkleding voorschrijft. Ook couturier Paul Poiret verwoordt zijn strijd tegen het korset als een gevecht voor vrijheid en doet dit verfoeide kledingstuk in de ban. Hemdachtige jurken geven de vrouwen meer bewegingsvrijheid en dunne stoffen accentueren het vrouwelijk lichaam. Weg met alle strikken en linten, kant en borduursels. Nu gaat de aandacht uit naar delicate stoffen of verfijnde details.

Wat is Art Déco? – Paul Poiret wordt de vader van de Art Déco genoemd. Maar wat is Art Déco nu precies? Deze kunststroming is  de opvolger van Art Nouveau of Jugendstil zoals de Duitse benaming is. Art Nouveau gebruikt motieven uit de planten- en dierenwereld. Niet natuurgetrouw weergegeven maar gestileerd met veel golvende lijnen. In boekillustraties wordt bijna alleen zwart-wit gebruikt en er is weinig of geen perspectief. Art Déco is geometrisch van lijn. De kleurencombinaties zijn gedurfd en de flora- en faunavormen zijn nu vereenvoudigd en abstracter van vorm. Ook worden veel luxe en kostbare materialen gebruikt. Het is een stroming die je wil behagen, plezieren en verfraaien. De naam Art Déco is afgeleid van de Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes in 1925. Eén van de exposanten is Paul Poiret, één van de grote vernieuwers van de mode aan het begin van 1900. Het Haags Gemeentemuseum laat zien dat de Art Déco stroming met en door Paul Poiret eigenlijk al tien jaar eerder is begonnen.

Samenwerking met kunstenaars – Poiret omringt zich met kunstenaars, vormgevers, architecten, die hij allemaal inzet bij de ontwikkeling en promotie van zijn creaties. Veel van de kunstenaars en ontwerpers uit zijn coterie zijn beslissend geweest voor de Art Déco stroming. Zo zie je door de hele tentoonstelling kleding waarvan de dessins door kunstenaars zijn gemaakt. Raoul Dufy bijvoorbeeld, een avantgarde schilder van het fauvisme, ontwerpt in 1911 een aantal stoffen voor Poiret. Als je van kleur houdt, kom je op deze tentoonstelling wel aan je trekken. Dufy en zijn tijdgenoten zoals Picabia, André Derain staan bekend om hun gebruik van pure, vrijwel ongemengde kleuren. Net als de fauvisten gebruikt ook Poiret kleur met een enorme vrijheid en hij sluit zich ongetwijfeld aan bij de uitspraak van de schilder Henri Matisse “Colour above all, and perhaps even more than drawing, is a means of liberation.”

Manier van presenteren – De invloed die Poiret heeft op de Art Déco beweging is niet alleen terug te voeren op zijn modeontwerpen. Hij introduceert een hele levensstijl, die verder gaat dan mode. Voorheen werd kleding getekend naar de werkelijkheid, om duidelijk te maken wat je ziet. Mooie, maar wat stijve tekeningen. Poiret en kunstenaar Iribe breken met deze traditie. En zo krijg je een sterk gestileerde, decoratieve en kleurrijke vormentaal.                                                                                                Deze samenwerking wordt gezien als het ontstaan van Art Déco.

Mode is een levensstijl – Poiret is de eerste die ziet dat mode een levensstijl is.  Dat je mode als een gevoel moet neerzetten, niet als het zoveelste jurkje, maar als een totaalbeeld. Een heel nieuwe en vernieuwende manier van kijken. Door zich te omringen met kunstenaars uit verschillende disciplines kan hij veel meer neerzetten dan een modebeeld. Hij doet dat o.a. door een parfumlijn in het leven te roepen. Met prachtig bewerkte flesjes, die een sieraad in de slaapkamer van de vrouw zijn. Verder begeeft hij zich op het terrein van de toegepaste kunsten en opent warenhuizen. Daar kan de gegoede burgerij niet alleen kleding en accessoires aanschaffen, ze kunnen ook objecten voor thuis kopen. Hij is niet echt een interieurontwerper; hij benadert het interieur als een modeontwerper. Zoals hij stof drapeert, omdat hij nooit heeft leren naaien, zo drapeert hij ook textiel om een interieur aan te kleden. Hij creëert vooral een omgeving waarin het modieuze leven zich afspeelt. Hij bepaalt hoe een smaalvol leven eruit ziet en daar hoort alles bij: kleding, parfum en natúúrlijk een passend interieur. En zo kan het gebeuren dat je in je huisjas kunt wegkruipen in een stoel met hetzelfde dessin. En je kunt je jurk ook aanpassen aan het schilderij in je huis, of andersom. Wie wil dat nou niet? In 1911 opent Poiret zelfs een school voor decoratieve kunsten. Zijn koopmansgeest brengt hem tot het openen van vele winkels tussen 1921 en 1925. In Cannes, Biarritz, Deauville en La Boule.

Feesten – Poiret organiseert decadente feesten, waar de champagne rijkelijk vloeit en cocaïne ook geen onbekende vriend is. Alle reden om je mooie robe aan te trekken. En dat zijn er heel veel, getuige de foto’s. Poiret overspeelt echter zijn hand. Hij heeft altijd al een ruime hand in geld uitgeven, maar in 1925, bij de opening van l’Exposition Internationale des Arts Décoratifs en Indutriels Modernes, gaat hij echt onderuit. Tijdens deze tentoonstelling drijven drie boten in de Seine, die hij speciaal voor deze gelegenheid heeft ontworpen. De kosten zijn te hoog voor hem en hij dreigt failliet te gaan. Hij moet zijn enorme collectie kunstwerken veilen, maar het mag niet baten. Aan het einde van de twintiger jaren speelt Poiret geen rol meer in de modewereld. Zijn mode vernieuwt zich niet en hij krijgt duchtige concurrentie van Coco Chanel., Vijftien jaar later sterft hij in armoede.

Verliefd – Ik doe nog een laatste rondje. Ineens valt mijn oog op een paar schoenen. Die blijken daar net te zijn neergezet door een meneer met witte handschoentjes die speciaal vanuit het Metropolitan Museum of Art uit New York is ingevlogen. Schoenen zoals je je altijd gedroomd had. Glaskralen, zijde en leer. Wat een schoonheid. Ik ben op slag verliefd. Wat een heerlijke manier om een tentoonstelling af te ronden.  Te zien in Gemeentemuseum Den Haag tm 4 maart 2018.

Bron: Art Déco Paris, uitgave Gemeentemuseum Den Haag.